Μετουσίωση: Διεργασία που, κατά τον Φρόυντ, ωθεί τον άνθρωπο σε δραστηριότητες φαινομενικά άσχετες προς τη
σεξουαλικότητα, που όμως εκπορεύονται ακριβώς από την ισχύ της σεξουαλικής
ενόρμησης. Σύμφωνα με τη φροϋδική θεωρία, κύριοι τέτοιοι δημιουργικοί τρόποι
έκφρασης είναι οι διανοητικές αναζητήσεις και βέβαια, κάθε είδους καλλιτεχνία. Πρόκειται άρα για έναν ακόμα ισχυρό αμυντικό
μηχανισμό, ο οποίος μετασχηματίζει «κατώτερα» ένστικτα σε εκλεπτυσμένες μορφές σκέψης
και δράσης, που ως τέτοιες, συχνά αποδεικνύονται συλλογικά ωφέλιμες, αγγίζοντας,
για παράδειγμα, υψηλότατους κοινωνικούς ή πολιτιστικούς στόχους. Κάθε άνθρωπος έχει προφανώς το
χάρισμα να διοχετεύει τις πρωτόγονες ανάγκες του σε κανάλια ολότελα διαφορετικά
από αυτά που θα απαιτούσε κανονικά η ικανοποίησή τους. Είμαστε δηλαδή όλοι προικισμένοι
από τη φύση μας να επιτυγχάνουμε, μ’ έναν στ’ αλήθεια αξιοθαύμαστο τρόπο, κάτι
φαινομενικά ακατόρθωτο: να προσπερνάμε (εφ’ όσον το θελήσουμε και βέβαια εφ’ όσον
εξασκηθούμε κατάλληλα) κατά πολύ τη βιωμένη έλλειψη της ηδονής και να υπερβαίνουμε
ακόμα πιο πολύ την όποια στάσιμη απωθημένη επιθυμία, παράγοντας έργα, ενίοτε
σπουδαία έργα, σαν αυτά που κληροδοτούνται στον παγκόσμιο πολιτισμό δια μέσω
των αιώνων. Η μετουσίωση εξηγεί εν μέρει και την εμμονή της εκκλησίας στην αγαμία
όσων τάσσουν εαυτούς στην υπηρεσία του Θεού, ή για να διατυπωθεί πιο τίμια, όσων
επιθυμούν διακαώς την προσωπική τους ψυχο-πνευματική ανάταση. Βάσει της ίδιας νομοτέλειας,
μπορεί να ερμηνευτεί και το περιβόητο προπατορικό αμάρτημα. Η απαγόρευση, δηλαδή
η μη εκπληρωθείσα σαρκική επιθυμία (ή επιθυμία του νου, παρότι αυτός αν λειτουργεί φυσιολογικά έχει ένα επιπλέον προνόμιο, να μπορεί δηλαδή να ικανοποιείται επινοώντας ακατάπαυστα εναλλακτικούς τρόπους άντλησης ευχαρίστησης), δημιουργεί αυτομάτως μια περίσσια ενέργειας
στον οργανισμό. Όσο για τη σχέση που συνδέει την αποχή απ’ την ηδονή με τη
δημιουργικότητα, είναι ευθέως ανάλογη. Εν ολίγοις, χωρίς ικανά φορτία συνολικής
απάρνησης της χαράς που προέρχεται απ΄ τον σάρκινο εαυτό, η ανθρωπότητα προφανώς θα συνέχιζε να επιβιώνει και να αναπαράγεται,
ωστόσο σε επίπεδο αυτοπραγμάτωσης το πιο πιθανό είναι πως θα παρέμενε ολότελα στείρα. Ακόμα περισσότερο, η μετουσίωση προσφέρει μια ικανότατη λύση στο μέγα πρόβλημα του ανθρώπου, τον αρχέγονο τρόμο του για την αναπόφευκτη απώλεια της ύπαρξής του. Ο δημιουργός, αν καταφέρει να περάσει το έργο του στην Ιστορία, νικάει τον θάνατο, ζει κι αυτός μαζί με το δημιούργημά του, εις τους αιώνας των αιώνων. Οι μάζες, προκειμένου να κατακτήσουν την ψευδαίσθηση μιας τέτοιας νίκης, δηλαδή να μπορέσουν να διαχειριστούν την ασταμάτητη αγωνία για τον επερχόμενο χαμό τους, γεννοβολούν απογόνους και αρκούνται στο να πιστεύουν και να διαδίδουν με τη σειρά τους, δημοφιλή ενόσω προφανή ψεύδη. Η μετουσίωση προσφέρει στον στερημένο μια εναλλακτική οδό, μια πρακτική πιο εγωκεντρική, συνεπώς εγγύτερα στην προσωπική του αλήθεια.
Acting out (υπό έκδοση)
παράρτημα
- μηχανισμοί προσαρμογής του άγχους
©
Σίσσυ Λοΐζου 2013
