μάθημα ζωής

Jose Antonio Abreu

Η φήμη του Καράκας το συγκαταλέγει στα πιο επικίνδυνα μέρη στον κόσμο. Η φτώχεια στην πρωτεύουσα της Βενεζουέλας είναι, λένε, απερίγραπτη, εκατοντάδες χιλιάδες άνθρωποι ζουν με λιγότερα από δύο δολάρια τη μέρα. Κι η εγκληματικότητα εκεί είναι αδιανόητη! Σύμφωνα με τις τοπικές Αρχές, κάθε μισάωρο που περνάει σημαίνει πως κάποιος ακόμα έχει δολοφονηθεί.

Οι κάτοικοι ζουν βέβαια σε διαρκή φόβο, ακόμα και μέσα στα σπίτια τους, πόσω μάλλον έξω. Φοβούνται πολύ καθώς περπατούν στους δρόμους, γιατί παντού καραδοκούν όχι απλώς κλέφτες αλλά δολοφόνοι, που πυροβολούν χωρίς δεύτερη σκέψη, πριν καν ζητήσουν απ’ το θύμα τα λεφτά του.  Εμείς που ζούμε σε σχετικά ασφαλείς πόλεις, δεν μπορούμε καν να φανταστούμε πως είναι να ζει κανείς μόνιμα φοβισμένος.

Η Πετάρε ειδικά, είναι μια απ’ τις χειρότερες γειτονιές του Καράκας. Οι γονείς εκεί τρέμουν από ανησυχία κάθε φορά που ένα παιδί αργεί λίγο. Και τους έφηβους προσπαθούν να τους κρατούν όσο γίνεται πιο απασχολημένους, γιατί ξέρουν πόσο εύκολα τα παιδιά στην εφηβεία μπορούν να μπλέξουν, να πέσουν στα ναρκωτικά, στην πορνεία ή στο έγκλημα.

Τριάντα οκτώ χρόνια πίσω, στην ίδια απάνθρωπη πραγματικότητα, ένας οικονομολόγος και μαέστρος, σκέφτηκε να βοηθήσει τα παιδιά της παραγκούπολης, διδάσκοντάς τους μουσική δωρεάν. Το 1975 άρχισε να παραδίδει τα πρώτα του μαθήματα, μέσα σ’ ένα άδειο γκαράζ. Τότε είχε μόνο έντεκα μαθητές. Σήμερα πια, οι μαθητές του είναι… τριακόσιες εβδομήντα χιλιάδες!

Ο δάσκαλος όλων αυτών των ψυχών, ο Χοσέ Αντόνιο Αμπρέου, γνωστός και ως «προστάτης Άγιος των μουσικών», θυμάται ακόμα με συγκίνηση την πρώτη πρόβα, τότε που άρχισαν όλα. Ο δάσκαλος έφτασε αισίως εβδομήντα τεσσάρων ετών. Κι όποιος τον δει έστω και λίγα λεπτά να μιλάει, θα καταλάβει απ’ ευθείας πόσο χαρισματική φύση διαθέτει αυτός ο οραματιστής.

Προτείνω να ακολουθήσετε τον σύνδεσμο και να δείτε το ντοκιμαντέρ του Γιώργου Αυγερόπουλου με τίτλο El Sistema – Σώζοντας Ζωές. «Sistema» σημαίνει βέβαια «Σύστημα». Μ’ αυτό το όνομα είναι γνωστή η μέθοδος που χρησιμοποιεί τέσσερις δεκαετίες ο δάσκαλος, εξασφαλίζοντας στους μαθητές του ανακούφιση, ελπίδα, αισιοδοξία και ταυτόχρονα μια προοπτική ζωής. Είναι μια πανέμορφη πενηντάλεπτη ταινία αυτή, ξέχειλη από συναισθήματα και κλασική μουσική, γι αυτό πιστεύω πως θα την απολαύσουν εξίσου μικροί και μεγάλοι.   

Και παρακολουθώντας την, θα έχουν τη χαρά να δουν τον δάσκαλο με τα μάτια τους, να εξηγεί: «Φτώχεια είναι να αισθάνεσαι κανένας, να στερείσαι ταυτότητας. Φτώχεια είναι η εγκατάλειψη, η ανωνυμία. Όμως η μουσική, το να πρωταγωνιστείς σε μια ορχήστρα, το να παίζεις, να τραγουδάς, αυτά δημιουργούν στο παιδί αυτοεκτίμηση, μια υγιή και ωραία περηφάνια, που το βγάζει από τη φτώχεια. Το παιδί που βαστάει το μουσικό όργανό του, παύει αμέσως να είναι φτωχό. Ένα παιδί με βιολί, δεν είναι φτωχό, γιατί το βιολί το οδηγεί σ’ έναν δρόμο αυξανόμενου πνευματικού πλούτου».

Βλέποντας την ταινία, θα δουν επίσης παιδιά να μιλάνε για την εμπειρία τους κοντά στον δάσκαλο. «Είναι πολύ επικίνδυνα στην Πετάρε! Κάθε τόσο ακούγονται πυροβολισμοί. Αλλά όταν παίζω, ξεχνώ τα πάντα, μεταφέρομαι σ’ έναν άλλο κόσμο!», λέει η δεκατριάχρονη Κίσμπερ Φιγέρο που εξαιτίας του Χοσέ Αντόνιο Αμπρέου έγινε βιολίστρια. Και που πιστεύει με όλη τη δύναμη της ψυχής της, πως κάποια μέρα το όνομά της θα είναι γνωστό ως το όνομα μιας σπουδαίας μουσικού. Κι αφού το πιστεύει τόσο, έτσι και θα γίνει. 

Ένα άλλο παιδί, που είχε τη μεγάλη τύχη να γίνει μαθητής του δασκάλου, λέγεται Λενάρ Ακόστα. Στα δώδεκά του είχε ήδη φύγει απ’ το σπίτι του, έπαιρνε ναρκωτικά και ζούσε κλέβοντας, μέχρι που συνελήφθη και οδηγήθηκε σε αναμορφωτήριο. Εκεί τον επισκέφτηκαν άνθρωποι του El Sistema και του πρότειναν να παίξει μουσική. «Νόμιζα πως με κορόιδευαν», θυμάται ο Λενάρ. Ο οποίος, όταν πείστηκε πως η πρόταση που του απευθύνθηκε ήταν σοβαρή, δέχθηκε και καθώς δεν υπήρχε τρομπέτα, την οποία και ήθελε να μάθει, αρκέστηκε στο κλαρινέτο που ήταν διαθέσιμο. 

Σήμερα ο Λενάρ είναι τριάντα επτά ετών, κλαρινετίστας με διεθνή καριέρα, έχει σπουδάσει οργανοποιία πνευστών με υποτροφία στη Γερμανία και εργάζεται ως διευθυντής του μουσικού σχολείου Los Choros του El Sistema, το οποίο μάλιστα λειτουργεί στον χώρο όπου ο ίδιος βρισκόταν κάποτε κλεισμένος, στον χώρο του παλιού εκείνου αναμορφωτηρίου.

Είναι αμέτρητες οι ιστορίες παιδιών που κυριολεκτικά σώθηκαν χάρις στον δάσκαλο. Δικά του παιδιά είναι πια επαγγελματίες στις μεγαλύτερες συμφωνικές ορχήστρες του κόσμου. Κι η Βενεζουέλα θεωρείται πλέον μουσική υπερδύναμη στον παγκόσμιο πολιτιστικό χάρτη. 

Αυτό που τώρα περιμένουμε, είναι να προταθεί ο δάσκαλος για το Νόμπελ Ειρήνης. Όχι πως το βραβείο θα του προσθέσει κάτι. Όταν ξέρεις ποιος είσαι, ξέρεις ποιος είσαι και τέρμα και τελείωσε. Αλλά τη στιγμή που θα παραλάβει το βραβείο, είναι βέβαιο πως θα χαρούν εκατομμύρια άνθρωποι.

Εμείς, απ’ την πλευρά μας, μπορούμε να παραδειγματιστούμε. Δεν είναι η μουσική ούτε το ομορφότερο πράγμα στη ζωή, ούτε το πιο σπουδαίο. Το όραμα είναι το σπουδαίο. Η μουσική είναι απλώς το μέσο. Κάθε Τέχνη μπορεί να λειτουργήσει με τον ίδιο ακριβώς τρόπο, είτε αυτή λέγεται ζωγραφική, είτε υποκριτική, είτε πλάθω κουλουράκια. Δεν αστειεύομαι. Τα πάντα είναι Τέχνη, όταν γίνονται με αγάπη. Οπότε, ο καθένας μας μπορεί όποια ώρα το επιθυμήσει να βρει τον τρόπο να εφαρμόσει τις γνώσεις του αφιλοκερδώς για έναν σκοπό, ή να τις μεταδώσει. 

Και είναι πολύ πιο εύκολο να βρεθεί το «πως», απ’ ό,τι μοιάζει όσο παραμένει κανείς «έξω απ’ τον χορό». Η προσφορά του εαυτού είναι ένας υπέροχος τρόπος για να συμπαρασταθεί κανείς ανέξοδα αλλά ουσιαστικά. Ούτε και δισταγμοί ως προς το νόημα του όλου πράγματος χρειάζονται. Όπως διδάσκει το παράδειγμα του Χοσέ Αντόνιο Αμπρέου, μπορεί φορές να φαίνεται ανέφικτο ή ανεπαρκές το οποιοδήποτε σχέδιο βοήθειας, έλα όμως που αυτές οι πράξεις λαμβάνουν βοήθεια άνωθεν…