Χθες βράδυ, η συμπεριφορά κάποιου με ενόχλησε σε αισθητικό επίπεδο.
«Τον βλάκα!», σκέφτηκα.
Τότε αναπήδησε απ' τα βάθη της σκέψης μου μία φράση του αείμνηστου Βασίλη Ραφαηλίδη: «κιτς είναι να απορρίπτεις ως κιτς κάθε τι που δε σου αρέσει», την οποία φυλάω ευλαβικά στο μυαλό μου, μαζί με άλλα διδακτικά αποφθέγματα.
Αμέσως μετά αναρωτήθηκα «βλάκας; κάτσε ρε, γιατί βλάκας;».
Τι σημαίνει βλάκας όμως; Έλα ντε!
Άνοιξα ευθύς την «Πάπυρος Λαρούς», όπως επέμενε ο μπαμπάς μου, όποτε είχα κάποια απορία, τότε που ήμουν ακόμα στο δημοτικό.
Τόμος 4ος ΒΑΓΑ-ΓΙΕΛ, σ. 379... «βλάξ: ο υπό βλακείας χαρακτηριζόμενος, ο μωρός, ο το σώμα και την ψυχή νωθρός».
Προηγουμένως στην ίδια σελίδα, η βλακεία περιγραφόταν ως εξής:
«μωρία, ηλιθιότης, πράξις ή λόγος ανόητος (κν. κουταμάρα) / (αρχ.) πνευματική οκνηρία / (ψυχιατρ.) βαθμός ανεπαρκούς αναπτύξεως της ευφυΐας, βαρύτερος της μωρίας. Η διανοητική αυτή εξασθένησις δυνατόν να είναι συγγενής ή επίκτητος».
Ωραία. Αυτά όμως γράφτηκαν ακριβώς πριν από 48 χρόνια, βλέπετε η δική μας εγκυκλοπαίδεια είναι έκδοση του 1963.
Δε μπορεί, σκέφτηκα, μισό αιώνα μετά ο χαρακτηρισμός θα έχει διαφοροποιηθεί. Χρειαζόμουν άρα μια πιο σύγχρονη άποψη. Τι πιο άμεσο και πιο δραστικό απ’ το να ρωτήσει κανείς τους ανθρώπους γύρω του; Αποφάσισα λοιπόν να απευθύνω το ερώτημα «τι είναι βλάκας;» σε δεκαεπτά δικούς μου ανθρώπους. Μη φανταστείτε πως επέλεξα το συγκεκριμένο αριθμό με κάποιο επιστημονικό κριτήριο, το δεκαεπτά απλώς συμβαίνει να είναι το αγαπημένο μου νούμερο.
Ιδού οι απαντήσεις, με τη σειρά που τις έλαβα:
…ο άνθρωπος που δεν ξέρει να συμπεριφέρεται, να μιλάει, να κάνει δημόσιες σχέσεις, που δεν καταλαβαίνει το συμφέρον του, αλλά κι αυτός που δεν τα καταφέρνει ακόμα και σε πιο απλά πράγματα. Γενικά, το άτομο «περιορισμένης ευθύνης».
Μύριαμ, 17 ετών, μαθήτρια β΄ λυκείου
... αυτός που νομίζει ότι είναι έξυπνος.
Dipyadip, 48 ετών, blogger
http://dipyadip.blogspot.com
...αυτός που το μυαλό του δεν παίρνει στροφές, ο "κολλημένος".
Κοσμάς, 30 ετών, μηχανικός αεροσκαφών
...αυτός που επαναπαύεται στην περιορισμένη οπτική του για τον κόσμο.
Ιωάννης, 44 ετών, ζωγράφος
... κάποιος που δεν καταλαβαίνει πως κάνει ανοησίες, που δεν πάει ο νους του πως ο άλλος μπορεί να υποφέρει από μια δική του πράξη.
Αγλαΐα, 82 ετών, συνταξιούχος τραπεζικός υπάλληλος
... αυτός που δεν ξέρει τι του γίνεται.
Diana, 52 ετών, γηροκόμος
... ο άντρας!
Ξανθή, 30 ετών, εμποροϋπάλληλος
... ο ανόητος, αυτός που δεν καταλαβαίνει.
Γιάννης, 26 ετών, μάγειρας
... ο Γρηγόρης, γιατί είναι εγωιστής και πολύ πιεστικός! Είναι βλάκας, με βήτα κεφαλαίο!
Μαρία με λένε και κλαίνε, 17 ετών, μαθήτρια β’ λυκείου
... ο ανόητος, αυτός που κινείται χωρίς νόηση.
Τίτη, 46 ετών, φωτογράφος
... αυτός που δεν ξέρει πότε να σταματάει να χτυπάει τη μαρέγκα.
Βαγγέλης, 35 ετών, διακοσμητής - στυλίστας
... κάποιος που είναι ανόητος, πως να το πω; …που δεν κάνει σωστά πράγματα
Θησέας, 11 ετών, μαθητής ε’ δημοτικού
(τηλεφωνικά, 12.03.11, 20:30)
... πάνω απ’ όλους, είναι ο «ξερόλας»
Φανή, 68 ετών, P/A
... αυτός που αφήνει τη ζωή του να περνάει αβίωτη
Μαρία, 49 ετών, επιχειρηματίας
... κάποιος που υστερεί νοητικά
Χριστίνα, 31 ετών, φυσιοθεραπεύτρια
... ο χαζός, ο ηλίθιος
Αντώνης, 40 ετών, αρχαιολόγος
Γεια, είμαι ο Θησέας.
Το σκέφτηκα κι αλλάζω τη χθεσινή απάντηση μου σε Ραν ταν πλαν
Θησέας, 11 ετών, μαθητής ε’ δημοτικού
(sms απ’ το κινητό της μάνας του, 13.03.11, 14:08)
Το να αποκαλέσεις κάποιον «βλάκα» είναι υποτιμητικό κι έτσι δε θα χαρακτήριζα βλάκα έναν άνθρωπο μόνο και μόνο επειδή στερείται εξυπνάδας. Βλακεία θα χαρακτήριζα την ενόχληση που προκαλεί κάποιος αδυνατώντας να κατανοήσει.
(Stupid is derogatory, so I won't call someone "stupid" just because of lacking intelligence. Being stupid means to lack in understanding and to do so in an annoying way)
Peter, 37 ετών, ιστορικός ερευνητής & δημοσιογράφος
Δεν είναι εξαιρετικός ο συσχετισμός ηλικίας, ιδιότητας και απάντησης;
Ως παιδιά, θυμάμαι που καμιά φορά παίζοντας λέγαμε «όποιος το λέει είναι!».
Είχαμε άδικο; Δεν είχαμε.
Γιατί, όταν χαρακτηρίζει αγανακτισμένος κανείς τον άλλο «βλάκα!», αναπόφευκτα η φράση του περιέχει στοιχεία από τη λεγόμενη «προβολή».
Η προβολή είναι ένας από τους συνηθέστερους «μηχανισμούς προσαρμογής». Προβολή, σύμφωνα με τη φροϋδική ψυχοδυναμική θεωρία, είναι η ψυχική διαδικασία κατά την οποία το άτομο μεταθέτει στους άλλους δικά του στοιχεία (ιδέες, σκέψεις, ενορμήσεις, κίνητρα, συναισθήματα, ιδιότητες κτλ) προκειμένου να περιορίσει το άγχος που του προκαλούν οι δικές του ευθύνες, ενοχές ή μειονεξίες.
Άλλες μέθοδοι αυτοπροστασίας, π.χ. ενδοβολή, απώθηση, εκλογίκευση, μετατόπιση, αντιστάθμιση, επαναγωγή, εκδραμάτιση κτλ. αναφέρονται με μια σύντομη επεξήγηση στο "πατέντες για το άγχος"
Άλλες μέθοδοι αυτοπροστασίας, π.χ. ενδοβολή, απώθηση, εκλογίκευση, μετατόπιση, αντιστάθμιση, επαναγωγή, εκδραμάτιση κτλ. αναφέρονται με μια σύντομη επεξήγηση στο "πατέντες για το άγχος"
Τι έπαθα όμως εγώ χθες και αποκάλεσα, σιωπηλά έστω, βλάκα τον βλάκα;
Ενοχλήθηκα!
Η ενόχληση αυτή τι ήταν αν όχι το αποτέλεσμα της αδυναμίας μου να τον χειριστώ αποτελεσματικά, για παράδειγμα να αγνοήσω τα λεγόμενά του;
Η ενόχληση, λοιπόν, στην προκείμενη περίπτωση δεν είναι μειονεξία;
Αν εγώ ήμουν πράγματι ευφυής κι αυτός πράγματι βλάκας, δε θα είχε καταφέρει να μου προκαλέσει την παραμικρή ενόχληση. Άρα δεν είναι αυτή η αλήθεια.
Και αφού αντιλαμβάνομαι την αλήθεια, οφείλω να παραδεχτώ πως ήταν βλακεία εκ μέρους μου που ενοχλήθηκα από τη συμπεριφορά του βλάκα. Δεν έφταιγε ο βλάκας. Φταίει ο βλάκας που είναι βλάκας; Όχι. Ποιος φταίει άρα; Ο υποτιθέμενος μη-βλάκας φταίει, που για οποιοδήποτε λόγο καλείται να τον αντιμετωπίσει και αποτυγχάνει. Εν προκειμένω, εγώ.
Αλλά, για να δικαιολογηθώ για τον λανθασμένο χαρακτηρισμό που χρησιμοποίησα, ήταν σαφώς προτιμότερο να ενοχοποιήσω εκείνον για τη δική μου ενόχληση, παρά να εμβαθύνω σε ζητήματα αυτοδιαχείρισης. Γιατί; Γιατί πρώτον αυτό ήταν ασύγκριτα πιο οικονομικό, δηλαδή πολύ πιο γρήγορο. Και δεύτερον, ήταν πολύ πιο ασφαλές, γιατί έτσι αυτομάτως απαλλάχθηκα, εν μέρει έστω, απ’ όσο άγχος αισθανόμουν εκείνη τη στιγμή και επιπλέον δεν επιβαρύνθηκα με περισσότερο άγχος. Γιατί, η αυτο-ενδοσκόπηση δέχομαι πως είναι ο κύριος δρόμος προς την αυτογνωσία, δεν παύει όμως να είναι μία εξαιρετικά στρεσογόνος διαδικασία.
Πέραν της διαδικασίας της προβολής όμως, υπάρχουν κι άλλοι λόγοι για τους οποίους κατέφυγα στην εύκολη λύση της βουβής κατάκρισης του «αντίπαλου».
Ο Flaubert έγραψε πως ο βλάκας είναι ακατάβλητος, πως όποιος επιχειρήσει να τον προσβάλλει συντρίβεται. Ο Kafka επίσης γράφοντας για τον βλάκα τον χαρακτήρισε αήττητο. Βάσει αυτού του συλλογισμού, θα ήταν βέβαια ανεπανόρθωτο πλήγμα για το σθένος και την αυτοεκτίμησή μου το να δεχθώ πως η ήττα μου σε μία διαπροσωπική διανοητική αναμέτρηση είναι αναπόφευκτη και άρα διαστρέβλωσα έντεχνα την πραγματική ισχύ του άλλου για να παραπλανήσω το νου μου τόσο ώστε να κατακλυστεί από μία προφανώς ψευδή, πλην όμως ζωτικής σημασίας, αίσθηση υπεροχής.
Η αμέσως προηγούμενη διαδικασία ισχύει και στις περιπτώσεις που η σκέψη ενδεχομένως αμφισβητεί την παντοδυναμία του βλάκα, αλλά πάντως εξακολουθεί να αποδέχεται τη βλακεία ως άξιο υποκατάστατο της ευφυΐας. Αυτό ίσως, εκ πρώτης όψεως, μοιάζει σχήμα οξύμωρο, αλλά αν το καλοεξετάσει κανείς θα διαπιστώσει πως δεν είναι. Νομίζω πως θυμάμαι σε ποιους είπε ο Ματθαίος ότι ανήκει η βασιλεία των ουρανών...
Ακόμα όμως και βάσει της κοινής παραδοχής που θέλει τον βλάκα να υστερεί, εμένα με εξυπηρέτησε ο χθεσινοβραδινός χαρακτηρισμός. Ο λόγος είναι απλός. Κρίνοντας πως ο άλλος ήταν βλάκας εγώ αισθάνθηκα ανώτερή του, χαϊδολόγησα δηλαδή το σύμπλεγμα κατωτερότητας, που μόλις αποδείχθηκε πως με ταλαιπωρεί. Και μια που η κουβέντα έφτασε στις εκ βαθέων εξομολογήσεις, ε ας πω επίσης πως αν δεν ήμουν βλάκας... θα φρόντιζα τουλάχιστον να το κρύψω.
******************************************************************
Θησέα,
sorry φίλε που κράτησα και τις δύο απαντήσεις σου, αλλά η θεωρία μου λέει πως η πρώτη απάντηση που δίνει κανείς αυθόρμητα, χωρίς να το πολυσκεφτεί, είναι και η καλύτερη. Η μόνη περίπτωση που αυτό δεν ισχύει, κατά τη γνώμη μου, είναι όταν είναι κανείς θυμωμένος. Κατά τα άλλα, το περίφημο «κατόπιν ωρίμου σκέψεως...», εμένα με βρίσκει κάθετα αντίθετη!
Τώρα, όσο για τον Rantanplan, κοίτα... μπορεί να είναι «πιο κουτός κι από τη σκιά του», «γραφικός», «αδέξιος», «ανίκανος», «βλάκας με περικεφαλαία» κι εγώ δεν ξέρω τι άλλο λεν’ γι’ αυτόν, αλλά κανείς δεν μπορεί να αμφισβητήσει πως είναι επίσης ένας καλοσυνάτος ηθικός, ειλικρινής και αγαπητός τύπος, τον οποίο ο περίγυρός του εκτιμάει βαθιά.
Και πάνω που σκεφτόμουν, που λες, πως ο Rantanplan είναι σκυλί της έννομης τάξης κι ετοιμαζόμουν να σου γράψω αυτό που είχε πει ο Charles de Gaulle (Σαρλ ντε Γκωλ) ένας παλαιός πρόεδρος της γαλλικής δημοκρατίας, πως δηλαδή «αν οι αστυνομικοί δεν ήταν χαζοί δε θα ’ταν αστυνομικοί»... αποφάσισα τελικά πως δε συμφωνώ με τον Σαρλ.
Γιατί βλέπεις, υπάρχουν δύο ειδών βλάκες, αυτοί που δεν αμφιβάλλουν για τίποτα κι εκείνοι που αμφιβάλλουν για τα πάντα. Εγώ ανήκω στη δεύτερη κατηγορία.
Έτσι, το μόνο που θα σου απευθύνω είναι ένα ερώτημα. Έτοιμος;
Για λύσε μου μια απορία ρε Θησέα, πως γίνεται να είναι κανείς διάσημος σ’ όλο τον κόσμο μισό αιώνα τώρα (51 χρόνια, για την ακρίβεια) και ταυτόχρονα να είναι βλάκας;
