ναι ή όχι και γιατί;

Οι φωτογραφίες που θα δούμε εδώ, είναι πορτραίτα τροφίμων σε τρία ψυχιατρεία, σε Σερβία και Κόσσοβο. Και είναι τραβηγμένες την περίοδο 1999-2002 από τον ελληνικής καταγωγής Άγγλο φωτογράφο, George Georgiou (γεν. 1961), ο οποίος δίδαξε μία περίοδο φωτογραφία σε έγκλειστους ασθενείς και υποθέτω γι αυτό κατόρθωσε να αποσπάσει και τη σχετική άδεια.

Σημειωτέον, οι φωτογραφίες αυτές εκθέτουν πλήρως τους ασθενείς, οι περισσότεροι εκ των οποίων, όπως είναι φανερό, δεν ήταν σε θέση, τη στιγμή των λήψεων, να συναινέσουν ή να αρνηθούν τη συμμετοχή τους. Και βέβαια, εκατοντάδες αντίγραφα των φωτογραφιών είναι ανηρτημένα στο διαδίκτυο, χωρίς τα πρόσωπα των ανθρώπων να φαίνονται θολά. Η θολότητα στις εδώ φωτογραφίες, οφείλεται σε δική μου παρέμβαση.

Οι φωτογραφίες αυτές, μάλλον θα συμφωνήσουμε οι περισσότεροι, είναι αξιόλογες από καλλιτεχνικής άποψης και εξαιτίας του τι απεικονίζουν, καθηλωτικές. Το project όμως, εγείρει μία σειρά από ερωτήματα. Για παράδειγμα, ένας καλλιτέχνης έχει το δικαίωμα να βεβηλώνει την ανθρώπινη αξιοπρέπεια; Και το τελικό ερώτημα, μάλλον είναι το αν έπρεπε ή δεν έπρεπε να δημοσιευτούν αυτές οι φωτογραφίες; Και κυρίως, το γιατί.

Η θέση μου ως προς το ζήτημα αυτό είναι σαφής. Σαφέστατη, θα έλεγα. Και ελπίζω πως απ’ όσα έγραψα ως τώρα, είναι πλέον και φανερή. Αντί όμως του να αναπτύξω τη δική μου θέση, επιχειρώντας άλλον έναν κουραστικό για όλους μας μονόλογο, προτίμησα σήμερα να προβάλλω επιχειρήματα άλλων, που υποστηρίζουν όχι μόνο τη δική μου, αλλά και την αντίθετη άποψη, καθώς και κάποιες ενδιάμεσες.

Σκοπός άλλωστε, δεν είναι να συμφωνούμε οι διαφωνούντες. Αρκεί να ακονίζουμε που και που το εργαλείο. Είτε μαζί, κάνοντας διάλογο, είτε σιωπηλά, καθένας μόνος του.    

«Ένα άτομο μπορεί να στερείται της αίσθησης της αξιοπρέπειας, χωρίς συνακόλουθη απώλεια της ανθρώπινης αξιοπρέπειάς του.»

Robert Audi (επιμ.), Το Φιλοσοφικό Λεξικό του Cambridge 

επιμ. ελλ. έκδ.: Στέλιος Βιρβιδάκης & Γιώργος Ξηροπαΐδης, εκδ. Κέδρος, 2011, σελ. 123 

«Κατά το αρνητικό νόημά της, η ελευθερία είναι η ανεξαρτησία των πράξεων από τον καθολικό νόμο της αιτιότητας, ένα είδος αναρχίας και ανομίας, ανωμαλία που βέβαια ούτε με την έννοια της καθολικής νομοτέλειας συμβιβάζεται, ούτε δυνατή είναι. Κατά το θετικό όμως νόημά της, ελεύθερη είναι η βούληση που καθορίζεται από τον ηθικό νόμο. Μια τέτοια ελευθερία, που δεν είναι έλλειψη καθορισμού, αλλά ένας επιπλέον καθορισμός, δεν έρχεται σε αντίθεση με τον νόμο της αιτιότητας των φαινομένων, γιατί δεν αποτελεί χάσμα ή ρήγμα μέσα στο δίκτυο της αιτιώδους αλληλουχίας του κόσμου, αλλά σημαίνει την επέμβαση μιας δύναμης που εμφανίζεται σ’ ένα και μόνο σημείο, μέσα στη βούληση και γίνεται εκεί ο λόγος πράξεων.»

Ευάγγελος Π. Παπανούτσος, Ηθική Γ΄ 
εκδ. Νόηση, 1949, σελ. 206

 

«Στις προσωπογραφίες, λοιπόν, του Φαγιούμ, δεν αντικρίζουμε νεκρικές όψεις, αλλά τον ίδιο τον άνθρωπο στη θανατική του ζωή, το άχρονο πρόσωπό του ως νεκρού. Τίποτε αναμνηστικό προσδοκίας, κινήσεως, επιθυμίας, ορμής, αγωνίας, περισκέψεως της εν χρόνω βιοτής δεν υφίσταται στην απεραντοσύνη του θανάτου, που ωστόσο μετέχει του είναι και οι θρησκευτικές πεποιθήσεις επιτάσσουν να παρασταθή εις μνημόσυνον αιώνιον. Ο ζωγράφος οφείλει, επομένως, να εκφράσει, χωρίς βλάβη ατομική του τεθνεώτος, την επιστροφή του στο οικουμενικό βασίλειο του Άδη, να εντοπίσει στην απόλυτη διάρκεια του θανάτου την αθανασία του νεκρού.»

 Στέλιος Ράμφος, Μυθολογία του Βλέμματος 
 εκδ. Αρμός, 1994, σελ. 48  

«Η τέχνη μπορεί να ελπίζει στην εγκυρότητά της, μόνο αν ενέχει μία κριτική των συνθηκών που την παράγουν. Μία επικύρωση, η οποία, επικαλούμενη την προνομιούχα απομάκρυνση της τέχνης από τέτοιες συνθήκες, αυτομάτως ακυρώνεται. Αντίθετα, η τέχνη μπορεί να είναι αυθεντική, μόνο αν αναγνωρίσει σιωπηρά πόσο βαθιά έχει αλλοιωθεί απ’ αυτό με το οποίο συγκρούεται. Αλλά η υπερβολική προέκταση αυτής της λογικής, σημαίνει ακριβώς ότι υποσκάπτεται η αυθεντικότητά της.»

Terry Eagleton, Η Ιδεολογία του Αισθητικού

μτφ.-επιμ. Εσπερίδες - Σ. Ρηγοπούλου, επισ. επιμ. Πέπη Ρηγοπούλου

εκδ. Πολύτροπον, 2006, σελ. 426  

«Η λεγόμενη πνευματική ηδονή είναι η ηδονή της καλλιτεχνικής, της επιστημονικής και της ηθικοπολιτικής δημιουργίας. Όμως το δαμάζειν και η υπερνίκηση εσωτερικών εμποδίων είναι μία από τις προϋποθέσεις της δημιουργίας.»

Χρήστος Αξελός, Από την Αίσθηση στο Συναίσθημα (συλλ.) 
εκδ. futura, 2003, σελ. 48

«Μεταξύ των προβλημάτων που απασχόλησαν και εξακολουθούν να απασχολούν τους φιλοσόφους που ασχολούνται με τον τομέα της αισθητικής, είναι το πώς συνδέονται μεταξύ τους οι αισθητικές αξίες. Αν είναι ισότιμες, ή αν υπάρχει ένα είδος ιεράρχησης μεταξύ των. Αν τα κριτήρια, προκειμένου να αποφανθούμε για τις αισθητικές αξίες, είναι αντικειμενικά, ή αντίθετα, υπαγορεύονται από τις υποκειμενικές διαθέσεις μας, αν οι αισθητικές αξίες είναι αυτόνομες ή, απεναντίας, είναι συναφείς προς άλλα είδη αξιών, όπως οι ηθικές.»

Θεοδόσης Πελεγρίνης

Λεξικό της Φιλοσοφίας – οι Έννοιες, οι Θεωρίες, οι Σχολές, τα Ρεύματα και τα Πρόσωπα

εκδ. ελληνικά γράμματα, 2009, σελ. 30

«Η αισθητική δημιουργείται για να επανασυνδέσει την σκέψη με την αίσθησιν και άρα με την επιθυμία και το σώμα, που με μια έννοια αποτελεί τον αντίποδα του πνεύματος. Ταυτόχρονα όμως και σε κάθε σχεδόν νέο βήμα της από τη μία θεωρία στην άλλη -και παρά τις καίριες διαφορές και αντιπαραθέσεις των θεωριών αυτών- η αισθητική ενώ το προβάλλει, ταυτοχρόνως φιμώνει, υποκαθιστά, παραποιεί τον Λόγο του σώματος, το εξορίζει από την πόλη ακόμα και των αισθητικών ιδεών.»

Πέπη Ρηγοπούλου, Το Σώμα –Ικεσία & Απειλή
εκδ. Πλέθρον, 2003, σελ. 109 

«Το παν, όσον αφορά την ποιότητα ενός έργου τέχνης, που αντλεί από το υποσυνείδητο, θα εξαρτηθεί από την ποιότητα καθ’ εαυτή του περιεχομένου του υποσυνειδήτου. Είναι άλλο πράγμα να στριμώχνεις στο υποσυνείδητο σαχλές απαγορεύσεις, τύπου “απαγορεύεται το κάπνισμα” ή κάτι ανάλογο, κι άλλο απαγορεύσεις του τύπου “ου φονεύσεις”, τη στιγμή που θα ’θελες πολύ να φονεύσεις, και μάλιστα μ’  έναν συγκεκριμένο τρόπο.»

Βασίλης Ραφαηλίδης, Στοιχειώδης Αισθητική
εκδ. του Εικοστού Πρώτου, 1992, σελ. 60 

«Μόνο ένας απίθανα κακός ψυχίατρος, θα αντιμετωπίσει τον ασθενή του με έναν απόλυτο τρόπο, ως ένα οργανικό σύνδρομο και τίποτ’  άλλο, ή απλώς ως έναν συνάνθρωπο, που έχει προβλήματα σαν κάθε άλλος άνθρωπος. Ένας ευσυνείδητος ψυχίατρος με κάποια κλινική πείρα, ανεξάρτητα από τη θεωρητική του τοποθέτηση, θα συμπεριφερθεί προς τον ασθενή του με σεβασμό.»

Πέτρος Χαρτοκόλλης, Εισαγωγή στην Ψυχιατρική 
εκδ. Θεμέλιο - 2^η έκδοση, 1991, σελ. 27 

«Ο άνθρωπος είναι ψυχή, ψυχή βαθιά, ασυνείδητη. Και ο άνθρωπος είναι κοινωνία, είναι μόνο μέσα και χάρη στην κοινωνία, στη θέσμισή της και στις κοινωνικές φαντασιακές σημασίες, που καθιστούν ικανή την ψυχή για ζωή.»

Κορνήλιος Καστοριάδης, Η άνοδος της Ασημαντότητας 
μτφ. Κώστας Κουρεμένος, εκδ. Ύψιλον, 2000, σελ. 151

 

«Υπάρχει από άνθρωπο σε άνθρωπο μια τεράστια ποικιλία ηθικών κανόνων, ιδιοσυγκρασιών και χαρακτήρων. Ο άνθρωπος είναι ένας, το παραδέχομαι. Αλλά ο άνθρωπος που μεταμορφώνεται από θρησκείες, κυβερνήσεις, νόμους, έθιμα, προκαταλήψεις και κλίματα, γίνεται τόσο διαφορετικός, ώστε κάποιος δεν χρειάζεται να ψάξει ανάμεσά μας για να βρει τι είναι καλό για την ανθρωπότητα γενικά, αλλά το τι είναι καλό για αυτή την παρούσα στιγμή.»

Jean Jack Rousseau, Oeuvres Complètes - τόμος V
εκδ. Gallimard, 1959-1995

 απόδοση στα ελληνικά: Γιώργος Μανιάτης 
Το Προσωπείο & το Πρόσωπο 
εκδ. Στάχυ, 2000, σελ. 190

 

«Ο σοφός μπορεί με το χαμόγελο στα χείλη να ειπεί στον άνθρωπο ότι δεν χρειάζεται να κατατρύχεται ή να πολυπραγμονεί, να βασανίζει δηλαδή τους ηθικούς κανόνες που έχει να τηρήσει, και να ανατέμνει τις προθέσεις του: ας υπακούει στα βαθύτερα και πιο ισχυρά αισθήματά του και ας είναι βέβαιος και ήσυχος ότι αυτά θα του δείξουν τον σωστό δρόμο (νέα διατύπωση του αρχαίου σωκρατικού Λόγου: ουδείς εκών κακός)»

Ευάγγελος Π. Παπανούτσος, Ηθική – τόμος ΙΙ 
εκδ. Δωδώνη, 5^η έκδοση, 1995, σελ. 400 

 

 

«Τα πάντα μπορούν να αφαιρεθούν από τον άνθρωπο, εκτός από την έσχατη των ανθρώπινων ελευθεριών του, δηλαδή τη δυνατότητα να επιλέγει τον δικό του τρόπο και τη δική του στάση, σε κάθε περίσταση.»

Γιώργος Κλεφτάρας & Μαρία Καΐλα (επιμ.) 
Από την Ψυχοπαθολογία στο Νόημα της Ζωής (συλλ.)

εκδ. Πεδίο, 2009, σελ. 18

«Η ιδέα ότι πρέπει να “προάγουμε τα συμφέροντα όλων εξίσου” είναι ελκυστική όταν χρησιμοποιείται για την ανασκευή της μισαλλοδοξίας. Ωστόσο, μερικές φορές έχουμε βάσιμους λόγους να αντιμετωπίζουμε τους ανθρώπους με διαφορετικό τρόπο. Μερικές φορές, κάποιοι άνθρωποι αξίζουν καλύτερη ή χειρότερη αντιμετώπιση από άλλους.»

James Rachels, Στοιχεία Ηθικής Φιλοσοφίας

μτφ. Ξενοφών Μπαμιάτζογλου, επιμ. Φιλήμων Παιονίδης, εκδ. Οκτώ - 6^η έκδοση, 2010, σελ. 238

«Η περήφανη γνώση του εξαιρετικού προνομίου της ευθύνης, η συνείδηση της σπάνιας αυτής ελευθερίας, η κυριαρχία αυτή πάνω στον εαυτό του και στη μοίρα του, έχει εισχωρήσει ως τα μεγαλύτερα βάθη του και έχει γίνει ένστικτο, κυρίαρχο ένστικτο: πώς θα το ονομάσει αυτό το κυρίαρχο ένστικτο, αν υποτεθεί ότι νιώθει την ανάγκη για κάτι τέτοιο; Δεν υπάρχει καμιά αμφιβολία γι αυτό. Ο κυρίαρχος αυτός άνθρωπος θα το ονομάσει συνείδησή του…»

Friedrich Nietzsche, Γενεαλογία της Ηθικής 
μτφ. Ζήσης Σαρίκας, εκδ. Πανοπτικόν, σελ. 89 

«Η συνείδηση αποδέχεται τους ουσιαστικούς πόθους, όπως είναι ο πόθος της τέχνης, και αναζητά την αντιστοιχία τους στα πράγματα. Στην τέχνη κυριαρχεί ο προβληματισμός της μορφής. Το περιεχόμενο μπορεί να μας συγκινεί με τον κοινωνισμό του, την απανθρωπία ή την αθλιότητα που εκφράζει, αλλά δεν σημαίνει ότι κάθε έκφραση αποτελεί τέχνη.»

Γεώργιος Α. Μποζώνης, Αισθητικοί Προβληματισμοί - Θεωρήσεις & Πρόσωπα ΙΙ 
© Γ. Μποζώνης & Εκδοτική Ερμής ΕΠΕ, σελ. 39