Ο Φρόυντ* αντστρέφει τον Χομπς:** οι πολλοί δεν εξεγείρονται ενάντια στον έναν απλά για κοινούς, εγωιστικούς λόγους ασφαλείας, αλλά βρίσκονται μαζί χάριν του συμβόλου/συμβολαίου της συνομωσίας, και παραμένουν μαζί χάριν του κοινού μίσους εναντίον του ενός.
Έτσι, σε κάθε μάζα υπάρχει πάντοτε ένα κοινό, ιδιαίτερο χαρακτηριστικό, εδώ η ταυτιστική-αμφίρροπη αγάπη-μίσος για ένα κοινό αντικείμενο που τους ενώνει, τον μυθικό πρωταρχικό πατέρα και συνεπεία τούτου τα άτομα ταυτίζονται και αναπτύσσουν θετικά συναισθήματα διαρκείας μεταξύ τους.
Ωστόσο, δεν αρκεί η εξαφάνιση του ενός, πρέπει και η βία να ελεγχθεί με έναν συμβολικό, μεταφορικό τρόπο, κι αυτό επιτυγχάνεται στις αρχαϊκές κοινότητες με τον τελετουργικό φόνο ενός θύματος μέσω του θεσμού της θυσίας. Το γεγονός όμως ότι ένα συλλογικό σώμα περιέχει ως προς τη φυσική ισχύ άνισα άτομα, επιφέρει την επόμενη περιπλοκή. Για τον Φρόυντ, δύο στοιχεία συγκροτούν ένα συλλογικό σώμα: ο εξαναγκασμός και η ταύτιση.
Το δίκαιο βασίζεται στο συμβολικό, αλλά η βία -το φαντασιακό- παραμένει μερικώς αναπόφευκτη για την επιβολή της δικαιοσύνης και την υπεράσπιση του δικαίου, ορατά και εμπειρικά. Ο καθαρός ηθικός Νόμος όμως, τοποθετείται επέκεινα του δικαίου, ενώ είναι συγχρόνως θεμέλιό του.
Το δίκαιο βασίζεται στη συμβολική αυθεντία, που ο Φρόυντ θεωρεί "αναγκαία επιρροή" επέκεινα της άμεσης βίας. Βασίζεται στην κατοχή μιας δύναμης, αλλά είναι δυνατή μόνο μέσω της αναφοράς της σε ιδεατές, συμβολικές αξίες και στάσεις.
Η λέξη, το σημαίνον "δύναμη", δεν σημαίνει μόνο δυνατότητα βίας, αλλά δύναμη του Λόγου, του πνεύματος, που ως πρακτικός Λόγος εκδηλώνεται στο θέλειν, ομιλείν και πράττειν. Η αυθεντία, ως το καθαρά συμβολικό στοιχείο, δεν μπορεί να εξαφανισθεί από τον ορθό Λόγο, γιατί προϋποθέτει την πίστη στον λόγο του Άλλου, ως προϋπόθεση κοινωνικής συνοχής, επέκεινα της βίας.
Η σύγχρονη ανομία οφείλεται στην κρίση αξιών και ταυτοτήτων, οι οποίες θα επέτρεπαν ειδικά στους νέους να επεξεργαστούν συμβολικά την επιθετικότητα μέσω της μετουσίωσης.*** Αυτό είναι αδύνατον υπό τις συνθήκες κατανάλωσης, θεάματος, ιδεολογίας της ευτυχίας και απόρριψης της έλλειψης, του Νόμου και της αλήθειας.
Θάνος Λίποβατς
Φαντασιακή & Αληθής Ελευθερία
εκδ. Πλέθρον, 2008
αποσπάσματα από τις σελ. 61-66
* Sigmund Freud
(1865-1939),
Αυστριακός γιατρός, φυσιολόγος, ψυχίατρος και θεμελιωτής της ψυχανάλυσης.
** Thomas Hobbes (1588-1679), Άγγλoς φιλόσοφος, εις εκ των θεμελιωτών του μοντέλου
του σύγχρονου κράτους και ιδρυτής της πολιτικής φιλοσοφίας.
