Ο πίνακας αυτός έχει τίτλο
«The Night Watch» (2010),
κι είναι δημιούργημα του Γουατεμαλέζου ζωγράφου, Γιουίλ Νταμάσο (γεν. 1968), ο
οποίος ζει περίπου τριάντα χρόνια τώρα στη Ν. Αφρική. Πρόκειται βεβαίως για παρωδία
του έργου του Ρέμπραντ «Μάθημα Aνατομίας του δρ. Τουλπ» (1632). Σε ρόλο ανατόμου, ο
ηρωικός Ενκόσι Τζόνσον, εκ γενετής φορέας του HIV και ακτιβιστής για τα
δικαιώματα των ασθενών με AIDS, που δυστυχώς κατέληξε σε ηλικία μόλις δώδεκα
ετών (1989-2001).
Σε ρόλο παρατηρητών,
προσωπικότητες της Ν. Αφρικής: ο πολυβραβευμένος για το ακτιβιστικό έργο του
ενάντια στο απαρτχάιντ, αγγλικανός κληρικός, Ντέσμοντ Τούτου (γεν. 1931), ο νυν πρόεδρος της χώρας, Τζέικομπ
Ζούμα (γεν. 1942), ο δωδέκατος πρόεδρός της, Τάμπο
Μπέκι (γεν. 1942), η αρχηγός της αντιπολίτευσης, Χέλεν Ζίλε (γεν. 1951) κ.α. Στο
ρόλο του πτώματος, ο Νέλσον Μαντέλα.
Η συγκεκριμένη
ελαιογραφία συζητήθηκε πολύ, μετά που εκτέθηκε σε γκαλερί του Γιοχάνεσμπουργκ.
Το κυβερνών κόμμα εξέφρασε εντόνως τη δυσαρέσκειά του τότε, για το «κακόγουστο,
ασεβές, ρατσιστικό και εν γένει προσβλητικό για τις αξίες της κοινωνίας» έργο του
Νταμάσο, χωρίς να παραλείψει να αναφέρει πως στην Αφρική η απεικόνιση νεκρών
θεωρείται από πολλούς, πράξη μαγείας.
Εγώ λέω πως δε φταίει ο
καλλιτέχνης που η χώρα στην οποία ζει, κυβερνάται και κατοικείται
από δεισιδαίμονες. Ο πίνακας, στα δικά μου μάτια στέλνει ένα σαφές μήνυμα, ένα
μήνυμα μάλιστα πολύ σοβαρό και πολύ σημαντικό. Ανεξάρτητα όμως από την «ανάγνωση» που
κάνει καθένας -γιατί αυτή είναι κι η ομορφιά της Τέχνης, η ελευθερία που
παρέχει- βρίσκω πως η δριμεία κριτική που άσκησε στο έργο η νοτιοαφρικανική
κυβέρνηση, αναιρεί επί της ουσίας τους αιματηρούς αγώνες του ανθρώπου τον οποίο
υποτίθεται πως αυτή η ζωγραφιά προσβάλλει.
Όπως όλοι έχουμε διδαχθεί, ο Μαντέλα, κινούμενη απειλή για
το καθεστώς του απαρτχάιντ καθώς ήταν, συνελήφθη στις 5 Αυγούστου 1962 και
καταδικάστηκε σε ισόβια κάθειρξη. Τα χρόνια που έμεινε στη φυλακή, του δόθηκαν
αρκετές ευκαιρίες να συνεργαστεί με τους καθεστωτικούς, προκειμένου να μειωθεί
η ποινή του και να βελτιωθούν οι συνθήκες διαβίωσής του. Έμεινε όμως
απροσκύνητος ως τη μέρα της αποφυλάκισής του, στις 11 Φεβρουαρίου 1990, μετά
από είκοσι επτά ολόκληρα χρόνια εγκλεισμού.
Τρία χρόνια μετά τιμήθηκε με το
Νόμπελ Ειρήνης, για τη συνεισφορά του στον ειρηνικό
τερματισμό του απαρτχάιντ και για τη θεμελίωση της δημοκρατίας στην πατρίδα του.
Την επόμενη χρονιά εξελέγη πρόεδρος της Ν. Αφρικής. Ήταν ο πρώτος έγχρωμος
εκλεγμένος πρόεδρος στη χώρα του. Και νομίζω ο μόνος αρχηγός κράτους στον
πλανήτη, στον οποίο είχε προηγουμένως απαγγελθεί ποινή ισόβιας κάθειρξης και ο
οποίος παρέμεινε φυλακισμένος σχεδόν τρεις δεκαετίες.
Ο μεγάλος ηγέτης και
μεγάλος δάσκαλος για όλους μας ανεξαιρέτως, έσβησε χθες, σε ηλικία ενενήντα
πέντε ετών. Του χρωστάμε πολλά, τον θαυμάζουμε πολύ, και γι αυτό ακριβώς εμείς
που σεβόμαστε τη μνήμη του, μπορούμε και να αστειευόμαστε μαζί του. Μυαλά
τεράστια σαν του Μαντέλα, δε στέκονται στους τύπους, ούτε ενοχλούνται από
ζωγραφιές. Ίσα-ίσα, εκείνος ήταν που πάλεψε για να μπορεί σήμερα ο Νταμάσο να
εκθέτει τέτοια έργα σε χώματα όπου ο παραλογισμός κι η ανελευθερία δεν είχαν προηγούμενο.
Η ψυχή του Νέλσονα Μαντέλα
άρα, θα είναι ήσυχη αν ο καθένας από ’μας προσπαθεί να του μοιάσει στο μικρό
του δαχτυλάκι. Κι όχι αν αποπροσανατολίζουμε εαυτούς και αλλήλους, επειδή το
βλέμμα μας δεν μπορεί ή ακόμα χειρότερα, δε θέλει να διαπεράσει την επιφάνεια των
πραγμάτων για να φτάσει στα ουσιώδη.
Αυτό το τελευταίο, τόσο για τους συνεχιστές του
απαρτχάιντ κάτω στη Ν. Αφρική, όσο και για εμάς τους υπόλοιπους, που προκαλούμε,
συμμετέχουμε ή έστω συναινούμε σε μικρότερα ίσως απαρτχάιντ απ' το πρωτότυπο,
εξίσου όμως οδυνηρά, άδικα και κυρίως επικίνδυνα για το σύνολο, παρότι συχνά πείθουν για το ακριβώς αντίθετο.
Διόρθωση: Η ψυχή του Μαντέλα είναι ήσυχη έτσι κι αλλιώς :-)
