Συγκινήθηκα, διαβάζοντας στο Thessaloniki Art & Culture ένα δημοσίευμα για το σημαντικό πείραμα που στέφθηκε με αναπάντεχη επιτυχία,
το οποίο διεξήχθη στην Αιθιοπία, από την ερευνητική ομάδα του Νικόλα
Νεγραπόντη. Σίγουρα, το όνομά του το
έχουν ακουστά οι περισσότεροι. Είναι ο Έλληνας επιστήμονας που μας κάνει
δεκαετίες τώρα περήφανους, διεθνώς.
Ο συμπατριώτης μας, πιονιέρος της τεχνολογίας, ηγείται του περίφημου Εργαστηρίου Μέσων (Media Lab) στο Τεχνολογικό Ινστιτούτο της Μασαχουσέτης (ΜΙΤ), που συγκαταλέγεται ανάμεσα στα πιο σημαντικά πανεπιστήμια και βέβαια στα πιο σημαντικά ερευνητικά κέντρα του κόσμου. Πέρα από δάσκαλος και συγγραφέας, ο Νεγρεπόντης, οραματιστής καθώς είναι και λάτρης της καινοτομίας, έχει επίσης υπάρξει και χρηματοδότης δεκάδων πρωτοποριακών ιδεών σχετικών με εφαρμογές υψηλής τεχνολογίας.
Με τη σκέψη λοιπόν διαρκώς στα παιδιά που δεν έχουν τη δυνατότητα να πάνε σχολείο, οι ερευνητές της ομάδας «ένα laptop για κάθε παιδί» (OLPC - one laptop per child), εντόπισαν κάπου στην τριτοκοσμική χώρα ένα χωριουδάκι, το οποίο δεν έχει ποτέ ηλεκτροδοτηθεί και στο οποίο το ποσοστό του αναλφαβητισμού είναι δραματικό. Παράτησαν εκεί λοιπόν, δέκα σφραγισμένα κουτιά που περιείχαν από έναν φορτισμένο ηλεκτρονικό υπολογιστή, συνοδευόμενο από τον ηλιακό φορτιστή του.
Οι πιτσιρικάδες δεν έλαβαν την παραμικρή οδηγία, κανένας δεν τους είχε δείξει ποτέ καμία απολύτως ηλεκτρονική, ούτε καν ηλεκτρική συσκευή. Επιπλέον, τα μικρά δεν είχαν ιδέα περί γραπτού λόγου, η συνεννόηση των κατοίκων ανέκαθεν γινόταν κατ’ αποκλειστικότητα προφορικά. Κι όμως, κατόρθωσαν να βρουν πως έπρεπε να τις χρησιμοποιήσουν. Τα «δώρα» που έλαβαν μυστηριωδώς τα παιδιά, φυσικά διέθεταν καταγραφείς.
Που σημαίνει πως η ερευνητική ομάδα δεν επενέβαινε, ούτε επικοινωνούσε με τον οποιονδήποτε τρόπο με τους νεολαίους που χειρίζονταν τις έκθετες συσκευές, ενημερωνόταν όμως για κάθε τι που έκαναν οι χρήστες τους με αυτές. Οι ερευνητές μετά από λίγο, δεν πίστευαν στα μάτια τους! Ξεκινώντας το πείραμα, υπέθεταν πως όλο-όλο, τα πιτσιρίκια επρόκειτο να παίξουν με τα κουτιά. Κι όμως, αυτά κατάφεραν σε μόλις τέσσερα λεπτά να θέσουν σε λειτουργία τα ουρανοκατέβατα μηχανήματα!
Σε διάστημα πέντε ημερών κάθε παιδί μπορούσε πια και χρησιμοποιούσε περίπου πενήντα εφαρμογές του Android. Και χωρίς την παραμικρή καθοδήγηση από δάσκαλο, μόνο από τις ειδικές εκπαιδευτικές πλατφόρμες, σε δύο βδομάδες τα πιο μικρά παιδάκια αναγνώριζαν και μάλιστα τραγουδούσαν την έως τότε ολότελα άγνωστη, αγγλική αλφάβητο. Και τα πιο μεγάλα, παίζοντας με τα tablets ένα πεντάμηνο, κατάφεραν μέχρι και να χακάρουν το ίδιο το σύστημα Android! Πρόκειται, φυσικά, για θρίαμβο!
Οπωσδήποτε, το πρόβλημα στις υπανάπτυκτες χώρες (αναπτυσσόμενες, αν σας ενοχλεί η έκφραση που εγώ προτιμώ) δεν περιορίζεται στη χρήση των νέων τεχνολογιών. Τα παιδιά στον τρίτο κόσμο έχουν άλλα βάσανα, πολύ πιο σοβαρά. Η σίτισή τους συχνά είναι η άμεση και απόλυτη προτεραιότητά τους. Η υγεία τους επίσης, απειλείται ποικιλοτρόπως κι είναι αμφίβολο το πόσα απ’ αυτά θα προλάβουν να ενηλικιωθούν.
Γιατί, πέρα απ’ τα πειράματα που πραγματοποιούνται στα μέρη τους, εν αγνοία των κατοίκων, από πανέξυπνα, πλην αγαθά μυαλά, πολλοί υποψιαζόμαστε εξ αιτίας του AIDS πως εκπονούνται εκεί κι άλλου είδους ερευνητικά προγράμματα, με κίνητρα ολότελα ζοφερά και αποτελέσματα ενίοτε θανάσιμα.
Για να επανέλθω όμως στη σημαντικότητα του πειράματος, συμπτωματικά αυτές τις μέρες διάβασα ταυτόχρονα τρία βιβλία, ένα εκ των οποίων είναι γραμμένο από τον Νεγρεπόντη, το Ψηφιακός Κόσμος, σε μετάφραση Αναστάση Κάτσικα, που διατίθεται απ’ τον Καστανιώτη. Το βιβλίο αυτό γράφτηκε πριν από δεκαοκτώ ολόκληρα χρόνια, τότε που η λέξη «ίντερνετ» ήταν άγνωστη στις μάζες. Κι όμως, είναι ολοφάνερη η πίστη του συγγραφέα στην τεράστια απήχηση που επρόκειτο να έχει το διαδίκτυο. Τα λόγια του σ’ αυτό το κείμενο, είναι σχεδόν προφητικά.
Αντίστοιχος είναι και ο ενθουσιασμός του. Ο Νεγρεπόντης γράφει σαν γνήσιος Αμερικανός συγγραφέας. Δηλαδή απλά, άμεσα και άφοβα. Γι αυτό κι ο αναγνώστης πραγματικά απολαμβάνει να τον διαβάζει. Κοντεύει εβδομήντα χρόνων πια, είναι όμως απ’ αυτούς που πρόκειται να πεθάνουν νέοι. Το βιβλίο του, που εγώ τώρα έχω στα χέρια μου, κλείνει ως εξής: «Τα bits ελέγχου του ψηφιακού μέλλοντος βρίσκονται περισσότερο από ποτέ στα χέρια των νέων ανθρώπων. Τίποτα δε με κάνει πιο ευτυχισμένο».
Και λίγο πιο πριν εξηγεί γιατί το πείραμα που μόλις ολοκλήρωσαν οι άνθρωποί του, είναι τόσο σημαντικό: «Τα bits δεν είναι φαγώσιμα, επομένως δεν μπορούν να καταπολεμήσουν την πείνα. Οι υπολογιστές δεν είναι σε θέση να επιλύσουν πολύπλοκα προβλήματα, όπως το δικαίωμα στη ζωή και στον θάνατο. Αλλά ο ψηφιακός κόσμος προσφέρει μια νότα αισιοδοξίας»*. «Η αισιοδοξία μου πηγάζει από την ενδυναμωτική φύση του ψηφιακού κόσμου. […] Καθώς τα παιδιά θα έχουν στα χέρια τους ένα παγκόσμιο δίκτυο πληροφοριών […] πρόκειται να δημιουργηθούν νέες ελπίδες και ν’ αποκτήσουν αξιοπρέπεια περιοχές που πριν δεν είχαν καθόλου».**
Το εύρημα, μ’ άλλα λόγια, της ομάδας του Νεγρεπόντη, αφορά την παιδεία, ή αλλιώς τη γνώση. Μ’ αυτό τους το εγχείρημα, οι επιστήμονες του MIT απέδειξαν πως αν φτάσει ένας απλός ηλεκτρονικός υπολογιστής σε κάθε παιδί, σε κάθε γωνιά του κόσμου… θα είμαστε ένα βήμα πιο κοντά σ’ αυτό που επιθυμούν όλοι οι ευαισθητοποιημένοι πολίτες του πλανήτη, να εκλείψει κάποτε η αδικία σε βάρος του τρίτου κόσμου, βάσει της οποίας οι δυτικοί συντηρούμε αιώνες τώρα μια ολότελα ψευδή αίσθηση επάρκειας, που ησυχάζει τα κορμιά μας και παραλύει τις ψυχές μας.
Το διαδίκτυο, κατά την άποψή μου, είναι το επίτευγμα των επιτευγμάτων, οπότε αν κάθε παιδί, ή έστω κάθε δέκα ή είκοσι ή πενήντα παιδιά, αποκτήσουν έναν συνδεδεμένο στο ίντερνετ υπολογιστή, θ’ ανοιχτεί μπροστά τους ένα παράθυρο στη γνώση ολόκληρης της ανθρωπότητας. Αυτή θα είναι η πλήρης αφύπνιση του τρίτου κόσμου κι ακόμα περισσότερο, αυτή θα είναι ίσως η πιο χρήσιμη αποζημίωση που θα μπορούσε να δοθεί.
Επίσης, κατά την άποψή μου, η φράση του Νεγρεπόντη «ν’ αποκτήσουν αξιοπρέπεια», αντιστοιχεί φαινομενικά μόνο στη χαμένη αξιοπρέπεια των παιδιών του τρίτου κόσμου. Επί της ουσίας, πρόκειται για ανάκτηση της δικής μας χαμένης αξιοπρέπειας, της δικής μας, των γονιών μας, των παππούδων μας και πιο πίσω ακόμα. Το ζήτημα άρα δεν είναι τεχνολογικό, είναι μάλλον φιλοσοφικό. Το ζήτημα είναι να σταματήσουμε να κληροδοτούμε τη συλλογική ενοχή από γενιά σε γενιά, εμείς οι σημερινοί προύχοντες του διαδικτύου.
Όσο για την προοπτική μάθησης άνευ διδασκάλου, με τη βοήθεια μόνο ηλεκτρονικών υπολογιστών, καλώς κάνουν οι επιστήμονες και ερευνούν το θέμα, εγώ όμως τώρα κοντά δεν προβλέπω να αλλάζω γνώμη: τον άξιο δάσκαλο δεν μπορεί να τον αντικαταστήσει κανείς και τίποτα!
* βλ. σελ. 234
** βλ. σελ. 236
Ο συμπατριώτης μας, πιονιέρος της τεχνολογίας, ηγείται του περίφημου Εργαστηρίου Μέσων (Media Lab) στο Τεχνολογικό Ινστιτούτο της Μασαχουσέτης (ΜΙΤ), που συγκαταλέγεται ανάμεσα στα πιο σημαντικά πανεπιστήμια και βέβαια στα πιο σημαντικά ερευνητικά κέντρα του κόσμου. Πέρα από δάσκαλος και συγγραφέας, ο Νεγρεπόντης, οραματιστής καθώς είναι και λάτρης της καινοτομίας, έχει επίσης υπάρξει και χρηματοδότης δεκάδων πρωτοποριακών ιδεών σχετικών με εφαρμογές υψηλής τεχνολογίας.
Με τη σκέψη λοιπόν διαρκώς στα παιδιά που δεν έχουν τη δυνατότητα να πάνε σχολείο, οι ερευνητές της ομάδας «ένα laptop για κάθε παιδί» (OLPC - one laptop per child), εντόπισαν κάπου στην τριτοκοσμική χώρα ένα χωριουδάκι, το οποίο δεν έχει ποτέ ηλεκτροδοτηθεί και στο οποίο το ποσοστό του αναλφαβητισμού είναι δραματικό. Παράτησαν εκεί λοιπόν, δέκα σφραγισμένα κουτιά που περιείχαν από έναν φορτισμένο ηλεκτρονικό υπολογιστή, συνοδευόμενο από τον ηλιακό φορτιστή του.
Οι πιτσιρικάδες δεν έλαβαν την παραμικρή οδηγία, κανένας δεν τους είχε δείξει ποτέ καμία απολύτως ηλεκτρονική, ούτε καν ηλεκτρική συσκευή. Επιπλέον, τα μικρά δεν είχαν ιδέα περί γραπτού λόγου, η συνεννόηση των κατοίκων ανέκαθεν γινόταν κατ’ αποκλειστικότητα προφορικά. Κι όμως, κατόρθωσαν να βρουν πως έπρεπε να τις χρησιμοποιήσουν. Τα «δώρα» που έλαβαν μυστηριωδώς τα παιδιά, φυσικά διέθεταν καταγραφείς.
Που σημαίνει πως η ερευνητική ομάδα δεν επενέβαινε, ούτε επικοινωνούσε με τον οποιονδήποτε τρόπο με τους νεολαίους που χειρίζονταν τις έκθετες συσκευές, ενημερωνόταν όμως για κάθε τι που έκαναν οι χρήστες τους με αυτές. Οι ερευνητές μετά από λίγο, δεν πίστευαν στα μάτια τους! Ξεκινώντας το πείραμα, υπέθεταν πως όλο-όλο, τα πιτσιρίκια επρόκειτο να παίξουν με τα κουτιά. Κι όμως, αυτά κατάφεραν σε μόλις τέσσερα λεπτά να θέσουν σε λειτουργία τα ουρανοκατέβατα μηχανήματα!
Σε διάστημα πέντε ημερών κάθε παιδί μπορούσε πια και χρησιμοποιούσε περίπου πενήντα εφαρμογές του Android. Και χωρίς την παραμικρή καθοδήγηση από δάσκαλο, μόνο από τις ειδικές εκπαιδευτικές πλατφόρμες, σε δύο βδομάδες τα πιο μικρά παιδάκια αναγνώριζαν και μάλιστα τραγουδούσαν την έως τότε ολότελα άγνωστη, αγγλική αλφάβητο. Και τα πιο μεγάλα, παίζοντας με τα tablets ένα πεντάμηνο, κατάφεραν μέχρι και να χακάρουν το ίδιο το σύστημα Android! Πρόκειται, φυσικά, για θρίαμβο!
Οπωσδήποτε, το πρόβλημα στις υπανάπτυκτες χώρες (αναπτυσσόμενες, αν σας ενοχλεί η έκφραση που εγώ προτιμώ) δεν περιορίζεται στη χρήση των νέων τεχνολογιών. Τα παιδιά στον τρίτο κόσμο έχουν άλλα βάσανα, πολύ πιο σοβαρά. Η σίτισή τους συχνά είναι η άμεση και απόλυτη προτεραιότητά τους. Η υγεία τους επίσης, απειλείται ποικιλοτρόπως κι είναι αμφίβολο το πόσα απ’ αυτά θα προλάβουν να ενηλικιωθούν.
Γιατί, πέρα απ’ τα πειράματα που πραγματοποιούνται στα μέρη τους, εν αγνοία των κατοίκων, από πανέξυπνα, πλην αγαθά μυαλά, πολλοί υποψιαζόμαστε εξ αιτίας του AIDS πως εκπονούνται εκεί κι άλλου είδους ερευνητικά προγράμματα, με κίνητρα ολότελα ζοφερά και αποτελέσματα ενίοτε θανάσιμα.
Για να επανέλθω όμως στη σημαντικότητα του πειράματος, συμπτωματικά αυτές τις μέρες διάβασα ταυτόχρονα τρία βιβλία, ένα εκ των οποίων είναι γραμμένο από τον Νεγρεπόντη, το Ψηφιακός Κόσμος, σε μετάφραση Αναστάση Κάτσικα, που διατίθεται απ’ τον Καστανιώτη. Το βιβλίο αυτό γράφτηκε πριν από δεκαοκτώ ολόκληρα χρόνια, τότε που η λέξη «ίντερνετ» ήταν άγνωστη στις μάζες. Κι όμως, είναι ολοφάνερη η πίστη του συγγραφέα στην τεράστια απήχηση που επρόκειτο να έχει το διαδίκτυο. Τα λόγια του σ’ αυτό το κείμενο, είναι σχεδόν προφητικά.
Αντίστοιχος είναι και ο ενθουσιασμός του. Ο Νεγρεπόντης γράφει σαν γνήσιος Αμερικανός συγγραφέας. Δηλαδή απλά, άμεσα και άφοβα. Γι αυτό κι ο αναγνώστης πραγματικά απολαμβάνει να τον διαβάζει. Κοντεύει εβδομήντα χρόνων πια, είναι όμως απ’ αυτούς που πρόκειται να πεθάνουν νέοι. Το βιβλίο του, που εγώ τώρα έχω στα χέρια μου, κλείνει ως εξής: «Τα bits ελέγχου του ψηφιακού μέλλοντος βρίσκονται περισσότερο από ποτέ στα χέρια των νέων ανθρώπων. Τίποτα δε με κάνει πιο ευτυχισμένο».
Και λίγο πιο πριν εξηγεί γιατί το πείραμα που μόλις ολοκλήρωσαν οι άνθρωποί του, είναι τόσο σημαντικό: «Τα bits δεν είναι φαγώσιμα, επομένως δεν μπορούν να καταπολεμήσουν την πείνα. Οι υπολογιστές δεν είναι σε θέση να επιλύσουν πολύπλοκα προβλήματα, όπως το δικαίωμα στη ζωή και στον θάνατο. Αλλά ο ψηφιακός κόσμος προσφέρει μια νότα αισιοδοξίας»*. «Η αισιοδοξία μου πηγάζει από την ενδυναμωτική φύση του ψηφιακού κόσμου. […] Καθώς τα παιδιά θα έχουν στα χέρια τους ένα παγκόσμιο δίκτυο πληροφοριών […] πρόκειται να δημιουργηθούν νέες ελπίδες και ν’ αποκτήσουν αξιοπρέπεια περιοχές που πριν δεν είχαν καθόλου».**
Το εύρημα, μ’ άλλα λόγια, της ομάδας του Νεγρεπόντη, αφορά την παιδεία, ή αλλιώς τη γνώση. Μ’ αυτό τους το εγχείρημα, οι επιστήμονες του MIT απέδειξαν πως αν φτάσει ένας απλός ηλεκτρονικός υπολογιστής σε κάθε παιδί, σε κάθε γωνιά του κόσμου… θα είμαστε ένα βήμα πιο κοντά σ’ αυτό που επιθυμούν όλοι οι ευαισθητοποιημένοι πολίτες του πλανήτη, να εκλείψει κάποτε η αδικία σε βάρος του τρίτου κόσμου, βάσει της οποίας οι δυτικοί συντηρούμε αιώνες τώρα μια ολότελα ψευδή αίσθηση επάρκειας, που ησυχάζει τα κορμιά μας και παραλύει τις ψυχές μας.
Το διαδίκτυο, κατά την άποψή μου, είναι το επίτευγμα των επιτευγμάτων, οπότε αν κάθε παιδί, ή έστω κάθε δέκα ή είκοσι ή πενήντα παιδιά, αποκτήσουν έναν συνδεδεμένο στο ίντερνετ υπολογιστή, θ’ ανοιχτεί μπροστά τους ένα παράθυρο στη γνώση ολόκληρης της ανθρωπότητας. Αυτή θα είναι η πλήρης αφύπνιση του τρίτου κόσμου κι ακόμα περισσότερο, αυτή θα είναι ίσως η πιο χρήσιμη αποζημίωση που θα μπορούσε να δοθεί.
Επίσης, κατά την άποψή μου, η φράση του Νεγρεπόντη «ν’ αποκτήσουν αξιοπρέπεια», αντιστοιχεί φαινομενικά μόνο στη χαμένη αξιοπρέπεια των παιδιών του τρίτου κόσμου. Επί της ουσίας, πρόκειται για ανάκτηση της δικής μας χαμένης αξιοπρέπειας, της δικής μας, των γονιών μας, των παππούδων μας και πιο πίσω ακόμα. Το ζήτημα άρα δεν είναι τεχνολογικό, είναι μάλλον φιλοσοφικό. Το ζήτημα είναι να σταματήσουμε να κληροδοτούμε τη συλλογική ενοχή από γενιά σε γενιά, εμείς οι σημερινοί προύχοντες του διαδικτύου.
Όσο για την προοπτική μάθησης άνευ διδασκάλου, με τη βοήθεια μόνο ηλεκτρονικών υπολογιστών, καλώς κάνουν οι επιστήμονες και ερευνούν το θέμα, εγώ όμως τώρα κοντά δεν προβλέπω να αλλάζω γνώμη: τον άξιο δάσκαλο δεν μπορεί να τον αντικαταστήσει κανείς και τίποτα!
* βλ. σελ. 234
** βλ. σελ. 236
