Ζώα & Ηθική

ομιλία του Βαγγέλη Πρωτοπαπαδάκη, Λέκτορα Εφαρμοσμένης Ηθικής στο ΕΚΠΑ

ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΑ ΤΩΝ ΖΩΩΝ (σύνοψη):

αναδημοσίευση από  PET THERAPY

Για τον Νόμο, ένα ζώο είναι “res mobilis” (κινητό αντικείμενο). Κοινωνικά δικαιώματα τα ίδια τα ζώα δεν αναγνωρίζουν. Πολιτικά… ούτε Λόγος! Μιλώντας για τα δικαιώματα των ζώων, ουσιαστικά αναφερόμαστε στα ηθικά δικαιώματά τους.

Η ηθική ωστόσο, αποτελεί κατασκευή που υφίσταται μόνο εντός της ανθρώπινης κοινωνίας. Υπάρχει για να ρυθμίζει όσες σχέσεις δεν μπορεί να οριοθετήσει ο νόμος. Η ηθική είναι λεπτοφυής, καλύπτει τις δευτερογενείς ανάγκες των μελών μιας κοινωνίας και εξυπηρετεί όχι τα στοιχειώδη συμφέροντά τους, αλλά τα βέλτιστα.

Η ηθική, εν ολίγοις, συμπληρώνει τον νόμο, ορίζει όσα δεν επιβάλλει εκείνος. Αποστολή της μοιάζει να είναι η λειτουργία ενός κόσμου εντός του οποίου να αξίζει ο άνθρωπος να ζει. Το ουσιωδέστερο χαρακτηριστικό της ηθικής είναι πως αποτελεί σύμβαση, έχει δηλαδή την εντολή όλων των μελών μιας κοινότητας, κατά τρόπο άρρητο, δια της συμμετοχής τους και της κοινής αποδοχής των προσυμφωνημένων.

Επιπλέον, η έννοια της ηθικής καταλύεται σε συνθήκες καταναγκασμού. Μ’ άλλα λόγια, είναι συνώνυμη όχι μόνο του ορθού Λόγου αλλά και της ελεύθερης βούλησης. Η άγνοια είναι παραδεκτή ως μορφή έσχατης εσωτερικής ανελευθερίας. Αντίστροφα, η γνώση καθιστά τον άνθρωπο υπεύθυνο, δηλαδή ηθικά υπόλογο. Η γνώση συνιστά προϋπόθεση της ελευθερίας και η ελευθερία αντίστοιχα, της ηθικής.

Τα προηγούμενα εξηγούν γιατί τα ζώα δεν μπορούν να συμμετέχουν άμεσα στην ηθική, δηλαδή γιατί δεν μπορούν να αντιμετωπίζονται ως ηθικά πρόσωπα.

Τα ζώα αναμεταξύ τους, δεν μπορούν να παράσχουν ή να λάβουν συμβουλές, ούτε είναι σε θέση να δεσμευτούν έναντι των δικαιωμάτων των ανθρώπων. Πέραν αυτών, ακόμα και οι τυχόν μη-αρεστές συμπεριφορές των ζώων,  δεν μπορούν να εκληφθούν ως παραβιάσεις των ανθρώπινων δικαιωμάτων, αλλά μόνο ως η υπακοή των ζώων στα ένστικτά τους.

Τα ζώα δεν μπορεί να θεωρηθεί ότι είναι ικανά να βλάψουν σκόπιμα τους ανθρώπους, γιατί δεν αντιλαμβάνονται τους ανθρώπινους κανόνες, οι δικές τους κοινωνίες δεν είναι δομημένες με ανθρώπινη λογική.

Η συνύπαρξη όμως ανθρώπων και ζώων, έχει τη δύναμη να μας απομακρύνει από την επικίνδυνη τάση μας προς τον ανθρωποκεντρισμό.

Όσον αφορά την ελευθερία, τα ζώα δεν είναι ελεύθερα, τουλάχιστον όχι με τον τρόπο που είναι οι άνθρωποι, γιατί οι αντιδράσεις των ζώων είναι προκαθορισμένες από τη φύση τους, επιβάλλονται από τα ένστικτά τους.

Για παράδειγμα, τα ζώα αδυνατούν να υπερβούν το ένστικτό της αυτοσυντήρησης, υπέρβαση που οι άνθρωποι συχνά πραγματοποιούν στο όνομα μιας ιδέας. Τα ζώα δεν διαθέτουν προσωπική ταυτότητα, δεν έχουν συνείδηση του εαυτού τους ως ενιαία διαχρονική υπόσταση.

Η χρήση λοιπόν της έκφρασης «δικαιώματα των ζώων» μοιάζει να μην εξυπηρετεί, υπό την έννοια πως τα ζώα δεν είναι πρόσωπα, κατ΄ επέκταση ούτε ηθικά πρόσωπα, χωρίς πάντως αυτό να σημαίνει πως πρέπει να είναι έρμαια των δικών μας ορέξεων.

Τα ζώα δικαιούνται προστασίας, γιατί οι άνθρωποι, ως ηθικά πρόσωπα, φέρουμε ευθύνη ακόμα και για τα μη-πρόσωπα. Αλλιώς ειπωμένο, τα ζώα μπορεί να μην έχουν δικαιώματα, έχουμε όμως οι άνθρωποι υποχρεώσεις έναντι των ζώων.