Το κείμενο που ακολουθεί είναι γραμμένο από έναν γκουρού της δημιουργικότητας,
τον Αμερικανό Michael Michalko. Κατά τη γνώμη μου, αυτός
ο δωδεκάλογος είναι απ’ τα πιο όμορφα, πιο διδακτικά και πιο χρήσιμα κείμενα
που έχουν γραφτεί ποτέ.
Στα ελληνικά μεταφράστηκε από τη χαρισματική Θεσσαλονικιά δασκάλα
και συγγραφέα, Άννα Παππά. Στο δικό της ιστολόγιο άλλωστε το εντόπισα, εν μέσω άλλων
αξιόλογων κειμένων. Και αποφάσισα να το δανειστώ, για να βοηθήσω να διαβαστεί
απ’ όσο το δυνατόν περισσότερους Έλληνες.
2. Η δημιουργική σκέψη είναι (ήδη) έργο. Πρέπει να διακατέχεσαι από πάθος και αποφασιστικότητα για να βρεις τον τρόπο της πραγματοποίησης νέων και διαφορετικών ιδεών. Μετά πρέπει να έχεις υπομονή και εγκαρτέρηση απέναντι σε κάθε εμπόδιο. Οι μεγαλοφυΐες εργάζονται σκληρά και με πάθος για να πραγματοποιήσουν απίστευτο αριθμό ιδεών, οι περισσότερες από τις οποίες είναι κακές. Πράγματι, περισσότερα κακά ποιήματα γράφτηκαν από μεγάλους ποιητές, παρά από μικρούς. Ο Edison υλοποίησε 3,000 διαφορετικές ιδέες για συσκευές φωτισμού προτού τις αξιολογήσει για την πρακτικότητα και την ωφελιμότητά τους. Ο Mozart, στη διάρκεια της σύντομης ζωής του, συνέθεσε περισσότερα από 600 μουσικά έργα, μεταξύ των οποίων 41 συμφωνίες και κάπου 40 όπερες και (θρησκευτικές) λειτουργίες. Ο Rembrandt παρήγαγε γύρω στους 650 πίνακες και 2,000 άλλα σχέδια, ενώ ο Picasso μας άφησε περισσότερες από 20,000 δημιουργίες κι ο Shakespeare 154 σονέτα. Μερικά ήταν αριστουργήματα, μερικά δεν ήταν καλύτερα από αυτά που οι υπόλοιποι σύγχρονοί του θα μπορούσαν να γράψουν, και μερικά ήταν απλώς κακά.
3. Κάνε τις κινήσεις που θα σε κάνουν δημιουργό. Όταν παράγεις ιδέες ενεργοποιείς αδρανείς, μέχρι εκείνη την ώρα, νευρικές συνάψεις που γυρίζουν τον εγκέφαλό σου από το off στο on. Όταν συλλαμβάνεις ιδέες αναγκάζεις τον εγκέφαλό σου να αυξήσει την επικοινωνία μεταξύ των νευρώνων του. Όσο πιο πολύ προσπαθείς να συλλάβεις καινούριες ιδέες τόσο πιο δραστήριος γίνεται ο εγκέφαλός σου και τόσο πιο δραστήριος γίνεσαι κι εσύ. Αν θέλεις να γίνεις καλλιτέχνης και αυτό που κάνεις είναι να ζωγραφίζεις έναν πίνακα κάθε μέρα, τελικά θα γίνεις καλλιτέχνης. Πιθανόν να μην γίνεις ένας Vincent Van Gogh, θα γίνεις όμως πολύ πιο σπουδαίους καλλιτέχνης από κάποιον που δεν προσπάθησε ποτέ.
4. Ο εγκέφαλός σου δεν είναι computer. Ο ανθρώπινος εγκέφαλος είναι ένα δυναμικό σύστημα, το οποίο συνεχώς εξελίσσει τα πρωτόκολλα λειτουργίας του αντί να υπολογίζει στατικά, όπως κάνει το κομπιούτερ. Ο εγκέφαλός μας εξελίσσεται και ανατροφοδοτείται με την ενέργεια που παράγεται από τις εμπειρίες του, πραγματικές ή φανταστικές. Μπορούμε λοιπόν να αποκομίσουμε εμπειρία, απλά δημιουργώντας την με την φαντασία μας. Ο ανθρώπινος εγκέφαλος δεν μπορεί να διακρίνει τη διαφορά μεταξύ μιας πραγματικής εμπειρίας και μιας εμπειρίας που φαντασιώθηκε ζωηρά και με λεπτομέρειες. Αυτή η ανακάλυψη είναι που κατέστησε ικανό τον Albert Einstein να επινοήσει, μέσα από πειράματα με σενάρια καθαρής φαντασίας, τις επαναστατικές θεωρίες σχετικά με το σύμπαν και τον χρόνο. Μια μέρα, για παράδειγμα, φαντασιώθηκε ότι είναι ερωτευμένος. Δύο εβδομάδες μετά φαντασιώθηκε μία συνάντηση με τη γυναίκα που ερωτεύτηκε. Αυτό τον οδήγησε στη σύλληψη της θεωρίας της αναιτιότητας, (ότι δηλ. δεν υπάρχει προφανής αιτία για κάθε τι που συμβαίνει). Η ίδια διαδικασία (της επεξεργασίας των εμπειριών) ήταν που επέτρεψε και στον Walt Disney να δώσει ζωή στις φαντασιώσεις του.
5. Δεν υπάρχει καμία σωστή απάντηση! Η πραγματικότητα είναι διφορούμενη. Ο Αριστοτέλης είπε ότι η πραγματικότητα είναι είτε Α, είτε Β. Δεν μπορεί να είναι και τα δύο. Ο ουρανός είτε είναι μπλε, είτε δεν είναι. Αυτός όμως ο τρόπος σκέψης, μαύρο-άσπρο, δεν αντιστοιχεί στην πραγματικότητα, αφού ο ουρανός έχει ένα δισεκατομμύριο διαφορετικές αποχρώσεις του μπλε. Οι φυσικοί ανακάλυψαν ότι το φως μπορεί να είναι είτε σωματίδιο, είτε κύμα ανάλογα με τον παρατηρητή. Το μόνο βέβαιο στη ζωή είναι η αβεβαιότητά της. Όταν προσπαθεί κανείς να βρει νέες ιδέες, καλό είναι να μην τις κρίνει καθώς αυτές έρχονται. Τίποτα δεν σκοτώνει την δημιουργικότητα πιο γρήγορα από την αυτοκριτική των ιδεών τη στιγμή της δημιουργίας τους. Ας σκεφτόμαστε λοιπόν ότι όλες τις ιδέες μας είναι πραγματοποιήσιμες και ας φτιάχνουμε όσες περισσότερες μπορούμε, προτού αποφασίσουμε ποια θα διαλέξουμε. Ο κόσμος δεν είναι ούτε λευκό ούτε μαύρο. Ούτε γκρι.
6. Η πρώτη καλή ιδέα δεν αρκεί. Χρειάζεται επίμονη προσπάθεια να βρεθεί μία καλύτερη. Ύστερα, συνεχίζει κανείς έως ότου βρει μία ακόμη πιο καλή. Το 1862, ο Phillip Reis παρουσίασε την εφεύρεσή του η οποία μπορούσε να διαβιβάσει μουσική δια μέσου σύρματος. Και ήθελε λίγες μέρες μόνο για να τη βελτιώσει σε τηλέφωνο, που θα μπορούσε να διαβιβάσει ομιλία. Στη Γερμανία, οι ειδικοί στην επικοινωνία προσπάθησαν να τον αποτρέψουν να κάνει τις απαραίτητες βελτιώσεις, ισχυριζόμενοι ότι ο τηλέγραφος ήταν ήδη πολύ καλός (και επομένως δεν χρειαζόντουσαν τηλέφωνα) και πως κανένας δεν θα αγόραζε ούτε θα χρησιμοποιούσε ποτέ τηλέφωνο. Δέκα χρόνια μετά, ο Alexander Graham Bell κατοχύρωσε την ευρεσιτεχνία του τηλεφώνου. Ο Spenser Silver τελειοποίησε μια νέα κόλλα για την εταιρία 3Μ, η οποία κολλά χαρτιά που όμως μπορούν εύκολα να αποκολληθούν. Αρχικά πωλήθηκε σαν κόλλα χαρτιού αλλά δεν είχε εμπορική επιτυχία. Ο Silver όμως δεν πτοήθηκε. Κάποια μέρα ο Arthur Fry, επίσης υπάλληλος της 3M, έψελνε στην εκκλησιαστική χορωδία, όταν ο σελιδοδείκτης του έπεσε από το υμνολόγιο. Ο Fry επικάλυψε τον σελιδοδείκτη με την κόλλα του Silver και ανακάλυψε ότι ο σελιδοδείκτης παρέμενε στη θέση του αλλά και απομακρυνόταν εύκολα χωρίς να καταστρέφει τη σελίδα. Έτσι γεννήθηκαν τα αυτοκόλλητα χαρτάκια που γράφουμε τις σημειώσεις μας. Ο Thomas Edison πάλι, προσπαθούσε αδιάλειπτα να συνδυάσει μία ιδέα του με μία άλλη. Έτσι γεφύρωσε τη μεταφορά του ήχου με την καταγραφή του ήχου. Γεφύρωσε δηλαδή το τηλέφωνο με τον φωνογράφο και τις κινούμενες εικόνες, επινοώντας τον κινηματογράφο.
7. Να το περιμένεις ότι οι ειδικοί θα είναι αρνητικοί. Όσο πιο ειδικός γίνεται κάποιος, τόσο περισσότερο ο νους του στενεύει. Και τόσο περισσότερο παγιώνεται η πεποίθησή του ότι είναι ο απόλυτος γνώστης του θέματος. Συμπίπτει κάτι με ό,τι οι σπεσιαλίστες θεωρούν σωστό; Εάν δεν συμπίπτει, θα ξοδέψουν πολύ χρόνο για να αποδείξουν και να εξηγήσουν ότι αυτό δεν μπορεί να γίνει αλλά κι αν γίνει, ότι δε θα λειτουργήσει. Το πιο πιθανό είναι πως δεν θα ψάξουν για τρόπους που θα το κάνουν να δουλέψει, διότι αν τελικά δουλέψει θα αποκαλύψει πως αυτό που οι ίδιοι θεωρούσαν ως απόλυτο, τελικά δεν είναι. Για τον ίδιο λόγο όταν ο Fred Smith δημιούργησε το 1971 την ταχυμεταφορική εταιρία Federal Express, κάδε ειδήμων της εποχής στις κατ΄ οίκον παραδώσεις προφήτεψε ότι η επιχείρησή του ήταν εκ των προτέρων καταδικασμένη. Η εταιρία του βέβαια, το 2013 έκανε τζίρο 45 δισεκατομμυρίων δολαρίων.
8. Εμπιστέψου το ένστικτό σου. Μην αφήσεις τον εαυτό σου να χάσει ποτέ το κουράγιο του. Ο Albert Einstein είχε αποβληθεί από το σχολείο του διότι η συμπεριφορά του επιδρούσε αρνητικά στους συμμαθητές του. Αργότερα, απέτυχε στις εισαγωγικές εξετάσεις για το πανεπιστήμιο και έπρεπε για έναν ολόκληρο χρόνο, να παρακολουθήσει φροντιστήριο ώστε να γίνει τελικά δεκτός. Και ήταν ο μόνος στην τάξη του που δεν ανέλαβε θέση βοηθού καθηγητή, διότι κανένας καθηγητής δεν τον ήθελε για βοηθό του. Ένας καθηγητής του μάλιστα, είπε ότι ο Einstein ήταν το «πιο τεμπέλικο σκυλί» που είχε ποτέ το πανεπιστήμιο. Οι γονείς του Beethoven είχαν πει ότι ήταν υπερβολικά χαζός για να γίνει συνθέτης μουσικής. Οι συνάδελφοι του Charles Darwin, του πασίγνωστου Δαρβίνου, τον αποκαλούσαν τρελό. Όταν τελειοποιούσε τη θεωρία της Εξέλιξης των Ειδών, έλεγαν ότι αυτά που κάνει δεν είναι παρά πειράματα ενός παλαβού. Ο Walt Disney απολύθηκε από την πρώτη του δουλειά, σε μια εφημερίδα, με την αιτιολογία ότι «στερείται φαντασίας». Ο Thomas Edison, που έλαβε μόνο δύο έτη τυπικής εκπαίδευσης, ήταν τελείως κωφός από το ένα του αυτί και βαρήκοος από το άλλο. Από την πρώτη του δουλειά ως παιδί που μοιράζει εφημερίδες, απολύθηκε. Αργότερα απολύθηκε και από τη δουλειά του ως τηλεγραφητής. Παρ’ όλα αυτά, έγινε ο μεγαλύτερος εφευρέτης στην ιστορία της Αμερικής.
9. Δεν υπάρχει τίποτα πιο ωφέλιμο από την αποτυχία. Όποτε προσπαθείς να κάνεις κάτι και δεν πετυχαίνει… δεν αποτυγχάνεις! Διότι έτσι εντοπίζεις τι είναι αυτό που δεν δουλεύει. Να διερωτάσαι πάντα: «τι έχω διδαχτεί από αυτό που δεν λειτουργεί;». «Μπορεί αυτό να εξηγήσει κάτι που ακόμα δεν άρχισα να εξηγώ;» «Τι ανακάλυψα πριν ακόμα αρχίσω να ανακαλύπτω;» Κάθε φορά που κάποιος σου λέει ότι «δεν έκανε ποτέ λάθος» να ξέρεις ότι μιλάς με κάποιον που δεν προσπάθησε ποτέ για τίποτα καινούριο.
10. Δεν βλέπεις τα πράγματα όπως είναι, τα βλέπεις όπως εσύ είσαι. Όλες ανεξαιρέτως οι καταστάσεις και οι εμπειρίες είναι ουδέτερες, δεν έχουν νόημα. Εσύ τους δίνεις νόημα, ανάλογα με τον τρόπο που τις ερμηνεύεις. Αν είσαι παπάς, βλέπεις μάλλον τη μαρτυρία του Θεού παντού. Αν είσαι άθεος βλέπεις παντού την απουσία του Θεού. Η ΙΒΜ κάποτε δήλωσε ότι κανείς στον κόσμο δεν επρόκειτο να έχει προσωπικό υπολογιστή και ότι δεν θα υπήρχε αγοραστικό ενδιαφέρον. Οι Bill Gates και Steve Jobs όμως, που και οι δύο εγκατέλειψαν τις σπουδές τους, είδαν την απουσία των ηλεκτρονικών υπολογιστών σαν μία τεράστια ευκαιρία. Κάποτε, ένας βοηθός του Thomas Edison τον προσέγγισε τη στιγμή που ήταν απασχολημένος με το νήμα ενός λαμπτήρα. Ο βοηθός τον ρώτησε γιατί δεν τα παρατά, αφού στο κάτω-κάτω, όπως του είπε, είχε ήδη αποτύχει 5,000 φορές. Ο Edison τον κοίταξε στα μάτια και του απάντησε πως δεν καταλάβαινε τι εννοούσε με τη λέξη αποτυχία, μιας και είχε ήδη επινοήσει 5,000 πράγματα που δεν λειτουργούσαν. Με δυο λόγια, δομούμε την πραγματικότητά μας βάσει του πώς επιλέγουμε να ερμηνεύσουμε τις εμπειρίες μας.
11. Να προσεγγίζεις το πρόβλημα με τους δικούς του όρους. Μην εμπιστεύεσαι την πρώτη σου προσέγγιση σε ένα πρόβλημα, αν είναι διαποτισμένη με τον συνήθη τρόπο που σκέπτεσαι. Πάντα να βλέπεις το πρόβλημα με πολλαπλές οπτικές. Να θυμάσαι πάντοτε ότι το ζητούμενο είναι η εύρεση μιας οπτικής που δεν βρήκε άλλος ως τώρα. Ψάξε για εναλλακτικές λύσεις. Γράψε την ουσία του προβλήματος με διάφορους τρόπους και με διαφορετικές λέξεις. Παίξε έναν άλλο ρόλο, για παράδειγμα, πως θα το έβλεπε κάποιος άλλος, πως θα το έβλεπε ο Jay Leno, ο Pablo Picasso ή ο George Patton. Ζωγράφισε μια εικόνα του προβλήματος, κάνε ένα μοντέλο, ένα καλούπι. Κάνε έναν περίπατο και ψάξε για πράγματα που μεταφορικά θα μπορούσαν να υποδυθούν τον ρόλο του προβλήματος και ρίξε γέφυρες ανάμεσα στα πράγματα αυτά και το πρόβλημα. Ζήτησε από φίλους και ξένους να σου πουν πώς αυτοί βλέπουν το πρόβλημα. Ρώτησε ένα παιδί. Πως θα μπορούσε ένα δεκάχρονο να το λύσει; Ρώτησε έναν γέροντα. Φαντάσου ότι εσύ είσαι το πρόβλημα. Όταν αλλάξεις τον τρόπο που βλέπεις τα πράγματα, τα πράγματα που βλέπεις αλλάζουν.
12. Σκέψου αντισυμβατικά. Οι δημιουργικές ιδιοφυίες δεν σκέφτονται αναλυτικά και λογικά. Οι συμβατικοί, λογικοί, αναλυτικοί σκεπτικιστές αποκλείουν όλες τις πληροφορίες που δεν έχουν σχέση με το πρόβλημα. Επιδιώκουν μεθόδους που περιορίζουν τις δυνατότητες. Οι δημιουργικές ιδιοφυίες όμως, είναι σκεπτικιστές χωρίς περιορισμούς. Πράγμα που σημαίνει ότι ψάχνουν για μεθόδους που περιλαμβάνουν τα πάντα, ακόμη και πράγματα που μοιάζουν αντικρουόμενα και τελείως άσχετα. Η δημιουργία σχέσεων και δεσμών μεταξύ άσχετων και ανόμοιων θεμάτων είναι μια απόδειξη του πως τα μυαλά μπορούν και γεννούν ποικίλα πρότυπα σκέψης. Στη συνέχεια, τα νέα πρότυπα οδηγούν σε νέους δεσμούς, ικανούς να εστιάζουν στην πληροφορία με διαφορετικό τρόπο και σε διαφορετικές δυνατότητες διάκρισης των επιμέρους χαρακτηριστικών αυτού στο οποίο εστίασαν. Να πως δημιουργούνται πρωτότυπες και αληθινά μυθιστορηματικές ιδέες. Ο Albert Einstein κάποτε έκανε την περίφημη παρατήρηση: Η φαντασία είναι πιο σπουδαία από τη γνώση. Και ενώ η γνώση περιορίζεται σε όσα γνωρίζουμε και κατανοούμε, η φαντασία αγκαλιάζει ολόκληρο τον κόσμο και μαζί, όλα αυτά που κάποτε θα γνωρίσουμε και θα κατανοήσουμε.
